ساز و کار فروش تعهدی در بورس

فروش تعهدی و استفاده از آن می تواند به عنوان ابزاری باشد که پویایی بازار سرمایه را بیشتر و بیشتر کند و سرمایه گذارانی که در بورس تهران معامله میکنند هم بتوانند در هنگام خرید سهم از رشد قیمت سهام شرکت منتفع شوند و هم به هنگام ریزش قیمت از کاهش آن منتفع شوند. به بیان ساده تر فروش تعهدی به این معنی است که پیش بینی میکنید قرار است قیمت سهام یک شرکت در آینده کاهش یابد و شما با  فروش سهم در این حالت میتوانید وارد موقعیت معاملاتی شوید و در نهایت با کاهش قیمت سهم در آینده سود کسب کنید. در این مقاله در خصوص فروش تعهدی و استفاده از آن به عنوان یک ابزار معاملاتی در بورس تهران توضیح دهیم و مفهوم کلی آن را بیان کنیم.

فروش تعهدی چیست؟

فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در حالت متعارف به دو حالت استفاده می شود که شامل  کسب سود از بازار منفی و پوشش ریسک می باشد. در حالت عادی سرمایه گذار با خرید سهام شرکت و افزایش قیمت سهم منفعت میبرد ( همان که در حال حاضر در بورس معامله میکنید)  اما در فروش تعهدی در حالت اول فردی که سهم ندارد ولی پیش بینی میکند که قیمت سهم در آینده کاهش پیدا میکند، موقعیت فروش گرفته و با پایین آمدن قیمت اقدام به خرید سهم میکند و در واقع قرض خود را ادا میکند. در این حالت فروشنده با فروش سهم در قیمت بالا و سپس خرید سهم در قیمت پایین‌تر، منفعت کسب می‌کند. در حالت دیگر، سرمایه گذار مالک سهام شرکت است ولی ممکن است فکر کند که قیمت سهام شرکت موقتا کاهش می یابد؛ به همین دلیل اقدام به اخذ موقعیت فروش تعهدی میکند . در این حالت سهامدار خود را در مقابل بالا یا پایین آمدن قیمت پوشش داده است (زمانی که قیمت افزایش می یابد سود میکند و در موقعیت تعهدی زیان می‌کند و بالعکس اگر قیمت سهم کاهش یابد، مالک از بابت داشتن سهم متحمل زیان میشود؛ ولی در موقعیت استقراضی سود کسب می‌کند) و بدین تریتیب میزان ریسک خود را کاهش میدهد. این سازوکار فروش تعهدی نام دارد . درواقع فروش تعهدی در ۵ گام خلاصه می‌شود:

• گام اول: قرض کردن سهم
• گام دوم: فروش سهم در قیمت جاری بازار
• گام سوم: منتظر ماندن برای کاهش قیمت سهم
• گام چهارم: خرید آن سهم از بازار
• گام پنجم: بازگرداندن سهم به صاحب آن و شناسایی سود

مثال فروش تعهدی ( فروش استقراضی در بورس )

در مراحل قبلی در خصوص فروش تعهدی و حالت های مختلف آن صحبت کردیم. در بخش بعدی قصد داریم با ذکر یک مثال در خصوص فروش تعهدی کامل توضیح دهیم. فرض کنید که قیمت سهم وساخت در بازار 2000 تومان است و شما با استفاده از ابزار تحلیل تکنیکال و یا تابلوخوانی و بازار خوانی پیش بینی میکنید که قرار است قیمت این سهم در آینده  کاهش یابد. در این حالت میتوانیم با استفاده از معاملات فروش استقراضی در بازار سرمایه سود کسب کنیم. در ادامه گام های ذکر شده در بالا را همراه با مثال توضیح میدهم.

گام اول : در گام اول فرض کنید که 5000 سهم وساخت را از یکی از سهامداران قرض می‌گیریم.

گام دوم : در گام دوم 5000 سهم وساخت را با قیمت 2000 تومان در بازار می فروشیم. ( فروش تعهدی )

گام سوم : در گام سوم صبر میکنیم تا قیمت ( به عنوان مثال بعد از 5 روز ) 200 تومان کاهش یابد.

گام چهارم : در گام بعدی و بعد از کاهش قیمت 5000 سهم را به قیمت 1800 تونمان خریداری میکنیم.

گام پنجم : در گام آخر 5000 سهمی را که قبلا قرض گرفته ایم، پس می دهیم و مبلغ باقیمانده حاصل از این خرید و فروش به عنوان سود در این معامله شناسایی می کینم. سود حاصل از این معامله به صورت زیر محاسبه می شود.

5000*(2000-1800) = تعداد سهم* ( قیمت خرید – قیمت فروش)

البته در محاسبات مربوط به سود و زیان باید خواب سرمایه و کارمزد معاملات را نیز در نظر گرفت.

مثال دیگری از فروش تعهدی در بورس تهران

برای درک بهتر موضوع به مثال زیر توجه نمایید:

فرض کنید قیمت سهم فولاد برابر با ۶۰۰ تومان است. طبق تحلیل، میدانیم که قیمت سهم فولاد کاهش خواهد یافت. ما می‌توانیم با استفاده از معاملات فروش استقراضی، سود کسب نماییم.

گام اول: ما ۱۰۰۰۰ سهم فولاد را از یکی از سهامداران، قرض می‌کنیم.

گام دوم: ۱۰۰۰۰ سهم فولاد را باقیمت فعلی (۶۰۰ تومان) در بازار به فروش می‌رسانیم.

گام سوم: منتظر می‌مانیم تا قیمت‌ها (به‌طور مثال) بعد از ۴ روز ۱۰۰ تومان کاهش یابد.

گام چهارم: ما ۱۰۰۰۰ سهم فولاد را باقیمت ۵۰۰ تومان از بازار خریداری می‌کنیم.

گام پنجم: ۱۰۰۰۰ سهم فولاد را به قرض دهنده برمی‌گردانیم و مبلغ باقیمانده حاصل از این خرید و فروش به‌عنوان سود این معامله شناسایی می‌شود.

 در مثال فوق، سود فروشنده استقراضی به شرح زیر است:

(قیمت خرید – قیمت فروش) * تعداد سهم= (۶۰۰-۵۰۰)*۱۰،۰۰۰= ۱،۰۰۰،۰۰۰

مثال از فروش تعهدی در بازار سرمایه

به عنوان مثال دیگری از فروش تعهدی در بورس تهران فرض کنید که در قیمت 470 تومان و با استفاده از تحلیل تکنیکال و تابلو خوانی سهم تشخیص داده اید که قیمت سهام ونوین باید از محدوده 470 تومان ریزش کرده و حداقل هم تا محدوده 400 تومان به ریزش خود ادامه دهد. در این حالت میتوانید با هر تعداد سهمی فروش تعهدی گرفته و در محدوده 400 تومان اقدام به خرید سهم کنید. در این حالت سود شما از هر سهم معادل 70 تومان خواهد بود. حال اگر موقعیت فروش تعهدی 10000 سهم را در قیمت 470 تومان اخذ کرده باشبد و در قیمت 400 تومان نیز خرید انجام داده باشید منفعت حاصل از این معامله 700000 تومان خواهد بود.

ساز و کار فروش تعهدی در بورس

به‌طور ساده، فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی به شرح زیر است:

گام اول: متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک) سهم را در بازار به فروش می‌رساند.

گام دوم: متقاضی منتظر می‌ماند تا سهم کاهش یابد.

گام سوم: متقاضی سهم را به وکالت از مالک (و به نام مالک) از بازار خریداری می‌کند.

گام چهارم: پس از بازگرداندن سهم به مالک، مابه‌التفاوت بین قیمت خرید و فروش به‌عنوان سود متقاضی به متقاضی داده می‌شود.

در مثال بالا توضیح دادیم که سرمایه گذار پیش بینی میکند که قرار است قیمت سهم در آینده کاهش یابد و قیمت سهم هم کاهش پیدا میکند و سرمایه گذار از این معامله منتفع می شود. اما حالتی را تصور کنید که پیش بینی سرمایه گذار درست نباشد و برخلاف انتظار قیمت سهم در بازار افزایش یابد. بنابراین سرمایه گذار در این حالت باید با قیمت بالاتری سهم را خریداری کند و به سرمایه گذار دیگری که سهم را از او قرض گرفته بود؛ برگرداند و در نتیجه متحمل زیان می شود که مقدار زیان هم دقیقا مانند فرمول بالا ولی در جهت برعکس محاسبه می شود. در این حالت متقاضی متحمل زیان و مالک سهم سود کسب می کند.

فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی در بورس

فروش تعهدی از طریق سامانه معاملات کارگزاری به سادگی قابل انجام است و افرادی که دارای کد بورسی می باشند، می‌توانند اقدام به فروش تعهدی نمایند. حال برای فعال کردن فروش تعهدی در کارگزاری برای انجام معاملات هم متقاضی و هم مالک باید قراردادی تحت عنوان فروش تعهدی را امضا کنند و در نهایت این دسترسی برایشان فعال خواهد شد. پس برای انجام معاملات فروش تعهدی نیاز به یک کد بورسی جدید ندارید. این فرایند معمولاً از طریق کارگزاری‌ها با انعقاد قراردادی به‌عنوان قرارداد مارجین و افتتاح حساب مارجین مدیریت می‌شود. با افتتاح حساب مارجین، کارگزار دو نوع اعتبار در اختیار مشتری قرار می‌دهد: اعتبار به شکل وام نقدی و اعتبار به شکل سهام؛ که یکی خرید اعتباری و دیگری فروش تعهدی (و همچنین وام به شکل سهمی) هستند. لذا خرید اعتباری و فروش استقراضی را می‌توان دو روی یک سکه مفروض دانست.

ساز و کار مالک در فروش تعهدی چگونه است

سرمایه گذارانی که تمایل دارند برای مدت طولانی سهامشان را نگهداری کنند و جز افزایش قیمت در این مرحله سودی نمی برند قادرند با مکانیزم فروش تعهدی، در بازه‌ زمانی که تمایل به فروش سهم ندارند، آن را در اختیار کسانی قرار دهند که متقاضی فروش تعهدی هستند. در این حالت متقاضیان، سهمی که از مالک قرض گرفته اند را به وکالت از مالک در بازار می فروشند. در این حالت وجه حاصل از فروش سهام به حساب مالک واریز و مالک می‌تواند این وجوه را به‌ دو صورت که شامل سپرده بانکی یا خرید صندوق‌های قابل معامله با درآمد ثابت می باشد، در بازار سرمایه‌گذاری نماید. توجه داشته باشید که مالک در حالت عادی و غیر فروش تعهدی، قادر به کسب سود از سرمایه درگیر شده برای سهم نگهداری شده، در حالت قبل نبود؛بنابرایبن در این حالت مالک هم از بابت افزایش قیمت سهم سود میکند و هم از بابت دریافت سودی معادل سود سپرده بانکی.

ساز و کار متقاضی در فروش تعهدی چگونه است

سرمایه گذارانی که با استفاده از تحلیل های موجود در بازار مانند تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی و یا حتی تابلو خوانی و رفتار شناسی معاملات انتظار کاهش قیمت سهم را دارند؛ قادرند از طریق فروش تعهدی اقدام به فروش سهم کرده و پس از کاهش قیمت، آن را در قیمت پایین‌تر مجددا خریداری کنند و از این تفاوت قیمت منتفع شوند. از طرفی متقاضی برای فروش تعهدی، نیاز به پرداخت وجه تضمین دارند. وجه تضمین هم، درصدی از کل ارزش قرارداد است که باید توسط متقاضی پرداخت شود. درواقع متقاضی با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد از سود حاصل از اختلاف قیمت بین فروش و خرید منتفع می‌شود.

مالکان جهت تشویق متقاضیان به فروش تعهدی، هنگام ثبت درخواست خود در سامانه تأمین، نرخ تشویقی نیز تعیین می‌نمایند. در سررسید قرارداد یا هنگام تسویه قرارداد فروش تعهدی، مالک به میزان نرخ تشویقی، از سود حاصل از فروش سهام تعهدی که در سپرده بانکی یا صندوق های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری شده است، به متقاضی پرداخت می‌کند. درواقع متقاضی علاوه بر سود حاصل از کاهش قیمت، از سود ناشی از نرخ تشویقی نیز بهره‌مند می‌شود که همانند مالک سود متقاضی نیز از دو محل در نظر گرفته می شود.

سامانه تامین در فروش تعهدی چیست

تا به اینجای کار در مورد عوامل دخیل در فروش تعهدی صحبت کردیم و در خصوص مالک و متقاضی هم توضیحات جامعی را ارائه کردیم. حال نیاز به جایی می باشد که مالکان سهام خود را برای فروش تعهدی در اختیار متقاضیان قرار دهند، برای انجام این کار باید وارد سامانه تامین شده و مراحل زیر را انجام دهند.

۱-در ابتدا باید نماد خود را ثبت کنند و تعداد سهامی را که قصد دارند در اختیار متقاضیان قرار دهند را مشخص کنند.
۲- دوره تنفس را مشخص کند. دوره تنفس به مدت‌زمانی گفته می شود که مالک حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی را صادر نماید.
۳- در مرحله بعدی مالکان نیاز به این دارند که تعیین کنند وجوه حاصل از فروش تعهدی  چگونه سرمایه گذاری شود که میتواند سرمایه گذاری در سپرده بانکی یا صندوق‌های قابل معامله باشد.
۴- تعیین نرخ تشویقی جهت جذب متقاضیان

نکته: نرخ تشویقی توسط مالک، جهت تشویق متقاضیان برای معاملات فروش تعهدی، تعیین می‌شود. روز تسویه قرارداد فروش تعهدی، به میزان نرخ تشویقی از سود حاصل از سرمایه‌گذاری وجه فروش تعهدی، به متقاضی پرداخت می‌شود.

مالکان چگونه وارد سامانه تأمین می شوند؟

پس از امضای قرارداد فروش تعهدی توسط مالکان، در سامانه آنلاین آساتریدرآگاه، تب سامانه تأمین فعال می‌شود. مالکان پس از ورود به سامانه آنلاین آسا به آدرس (online.agah.com) از پایین صفحه سمت راست می‌توانند با انتخاب سامانه، وارد آن بشوند. مالکان می‌توانند در قسمت نمای بازار، نمادهای قابل معامله از طریق فروش تعهدی را ملاحظه کنند. همچنین مالکان با انتخاب نماد، می‌توانند اقدام به ثبت درخواست فروش تعهدی کرده و سهام خود را برای فروش تعهدی در اختیار متقاضیان قرار دهند.

بازپرداخت سهام به مالکان در فروش تعهدی چگونه است؟

همانطور که در بخش های قبل توضیح داده شد متقاضی متعهد است تعداد سهام فروخته شده  از طریق فروش تعهدی را مجدداً از بازار خریداری کند و به مالک بازگرداند. حال فرض کنید که پیش بینی متقاضی اشتباه درآید و قیمت سهم افزایش یابد. در این حالت متقاضی باید سهم را در قیمت بالا خریداری کند و از این معامله زیان میکند. به همین دلیل ممکن است متقاضی تمایلی به خرید سهم در قیمت بالا و تحویل به مالک را نداشته باشد. به همین جهت تضمین ایفای تعهدات از سوی متقاضی، هنگام انجام فروش تعهدی متقاضی باید مبلغی را تحت عنوان وجه تضمین در حساب عملیاتی خود داشته باشد تا بتواند فرایند فروش تعهدی را اجرا کند.

سررسیدهای فروش تعهدی چگونه است

حال سوال اینجاست که متفاضیان تا چه زمانی فرصت دارند سهامی را که از طریق فروش تعهدی فروخته اند باز خرید کنند؟ در پاسخ باید گفت که سررسید فروش تعهدی در مشخصات قرارداد ذکر می شود و در اطلاعیه های بورس اعلام میگردد. تسویه قراردادهای فروش تعهدی به حالت های زیر امکان پذیر است که شامل تسویه در زمان سررسید و تسویه قبل از سررسید و به درخواست مالک و یا به در خواست متقاضی می باشد.

در کل مالک می تواند قبل از پایان سررسید قرارداد فروش تعهدی در سامانه تامین درخواست تسویه بدهد که البته نمی تواند در دوره تنفس باشد. یعنی مالک از روز کاری پس از اتمام دوره تنفس تا تاریخ سررسید امکان ثبت درخواست تسویه فروش تعهدی را دارد. حال اگر مالک درخواست تسویه دهد متقاضی باید در یک زمان تعیین شده سهام را از بازار خریداری و در اختبار مالک قرار دهد. حال اگر متقاضی این کار را انجام ندهد کارگزار می تواند از طریق حساب متقاضی اقدام به ثبت سفارش خرید به قیمت سرخط تابلو نماید و به قیمت بازار سهم را خریداری کند.

حال متقاضی هم می‌تواند قبل از سر رسید درخواست تسویه فروش تعهدی را دهد. در این حالت متقاضی باید سهام را از بازار خریداری نموده و به مالک بازگرداند. به بیان دیگر متقاضی، سفارش خرید وکالتی را در سیستم ثبت می‌نماید و در صورت انجام معامله، فروش تعهدی تسویه می‌شود.
چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد.

در کل مالک می تواند قبل از پایان سررسید قرارداد فروش تعهدی در سامانه تامین درخواست تسویه بدهد که البته نمی تواند در دوره تنفس باشد. یعنی مالک از روز کاری پس از اتمام دوره تنفس تا تاریخ سررسید امکان ثبت درخواست تسویه فروش تعهدی را دارد. حال اگر مالک درخواست تسویه دهد متقاضی باید در یک زمان تعیین شده سهام را از بازار خریداری و در اختبار مالک قرار دهد. حال اگر متقاضی این کار را انجام ندهد کارگزار می تواند از طریق حساب متقاضی اقدام به ثبت سفارش خرید به قیمت سرخط تابلو نماید و به قیمت بازار سهم را خریداری کند.

حال متقاضی هم می‌تواند قبل از سر رسید درخواست تسویه فروش تعهدی را دهد. در این حالت متقاضی باید سهام را از بازار خریداری نموده و به مالک بازگرداند. به بیان دیگر متقاضی، سفارش خرید وکالتی را در سیستم ثبت می‌نماید و در صورت انجام معامله، فروش تعهدی تسویه می‌شود.
چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد.

چنانچه برای سهامی که مالک در اختیار متقاضیان قرار داده است، سود تقسیمی در نظر گرفته شود، مالک می‌تواند به میزان این سود، از وجوه حاصل از فروش تعهدی، از حساب عملیاتی خود برداشت نماید. درواقع در فروش تعهدی، مالک می‌تواند سریع و راحت به سود تقسیمی سهام خود نیز دست یابد.

سر رسید خرید و فروش تعهدی

در بحث فروش تعهدی فرض کنید زمان اتمام قرارداد فروش تعهدی سهم فولاد در مشخصات قرارداد برابر با 28 روز باشد. اگر فردی در یک تاریخی به عنوان مثال تاریخ 1 مهر اقدام به فروش تعهدی سهم فولاد نماید، تاریخ سررسید و تسویه قرارداد وی 28 روز بعد، یعنی 29 مهر می باشد و به همین روش با توجه به زمان های مختلف، سررسید را محاسبه کرد. حال اگر در این میان سهمی افزایش سرمایه داشته باشد قرارداد سررسید آن 2 روز کاری قبل تغییر میکند. حال سوال اینجاست که سرمایه گذار به هر دلیلی قادر به خرید سهم و تسویه فروش تعهدی مانند (صف خرید بودن سهم و یا فراموش کردن موقعیت ) نباشد. در این حالت در روز تسویه فروش تعهدی تسویه نقدی می شود و متقاضی باید جرایم مالک را پرداخت کند که این جرائم از وجه تضمین مشتری برداشت می شود.

نکته:

در حال حاضر همه سهم ها قابلیت فروش تعهدی در بورس را ندارند و اسامی شرکت هایی که قابلیت فروش تعهدی دارند در اطلاعیه ها اعلام می شود.

کارمزد فروش تعهدی و زمان معاملات آن

کارمزد خرید و فروش تعهدی در بورس در حال حاضر همانند کارمزد معاملات در خرید و فروش سهام می باشد که توسط متقاضی پرداخت می شود و معاملات ۀآن ساعت 8:30 الی 12:30 می باشد

آموزش فروش تعهدی در بورس تهران

برای یادگیری فروش تعهدی و معامله کردن آن نیاز به یک سری آموزش های اولیه فروش تعهدی دارید که در حال حاضر واحد آموزش کارگزاری اگاه به عنوان یکی از پیشروهای آموزش در بازار سرمایه کشور این دوره آموزشی را با همکاری مدرسان خبره در این حوزه برگزار میکند. برای ثبت نام در این دوره آموزشی رایگانم کافی است وارد سایت باشگاه مشتریان و قسمت آموزش شوید و اقدام به ثبت نام در این دوره آموزشی کنید.

نویسنده : لیلی جعفری؛ مدرس و تحلیلگر بازارهای مالی